Zasób Archiwum
Metropolita wileński abp Romuald Jałbrzykowski opuszczając w 1945 r. Wilno nie zabrał ze sobą archiwum archidiecezjalnego. Wszystkie materiały archiwalne dotyczące Wilna, Wileńszczyzny i (Archi)diecezji Wileńskiej od chwili jej powstania aż do czasu II wojny światowej, pozostały w mieście nad Wilią. Obecnie mieszczą się one (w zdecydowanej większości) w następujących ośrodkach naukowych Wilna:
Lietuvos Mokslu Akademijos Biblioteka (Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk), gdzie w dziale rękopisów znajdują się zespoły:
- dokumenty pergaminowe Kapituły Wileńskiej (lata 1387-1922), 440 jedn. inw. – sygn. F 6;
- akta Kapituły Wileńskiej (lata 1391-1940), 27 511 jedn. inw. – sygn. F 43;
- akta Kurii Metropolitalnej Wileńskiej (lata 1388-1940), 1 022 jedn. inw. – sygn. F 44;
- akta Kurii Metropolitalnej Wileńskiej (lata 1391-1944), ponad 100 000 jedn. inw. – sygn. F 318.
Lietuvos Valstybes Istorijos Archyvas (Litewskie Państwowe Archiwum Historyczne), gdzie znajdują się zespoły:
- akta Wileńskiej Rzymskokatolickiej Kurii Metropolitalnej (lata 1468-1940), 28 694 jedn. inw. – sygn. F 694;
- akta Rzymskokatolickiego Konsystorza Duchownego Biskupstwa Wileńskiego (lata 1391-1915), 45 339 jedn. inw. – sygn. F 604.
Vilniaus Universiteto Biblioteka (Biblioteka Uniwersytetu Wileńskiego), gdzie w dziale rękopisów pod sygnaturą F 57, w szafach oznaczonych symbolami B 53 i B 54 znajduję się materiał archiwalny dotyczący diecezji wileńskiej różnej proweniencji, głównie z okresu przedrozbiorowego i z wieku XIX.
Archiwum Archidiecezjalne w Białymstoku składa się z dwóch działów: Archiwum Historycznego i Archiwum Metrycznego.
Dział Historyczny
Na zasób Archiwum Archidiecezjalnego w Białymstoku – Dział Historyczny składają się archiwalia przeniesione z archiwum zlokalizowanym w kościele pw. Wniebowzięcia NMP w Białymstoku, przekazywane przez różnego rodzaju instytucje kościelne i zwożone z terenu archidiecezji archiwa parafialne.
Z zespołów archiwalnych należy wymienić:
- oryginalne dokumenty z okresu staropolskiego (najstarsza z początku XVI w.);
- akta poszczególnych parafii (ogółem kilkanaście zespołów);
- akta klasztoru w Klimówce (XVII-XIX w.);
- akta archidiakonatu i dekanatu białostockiego z XIX w.;
- fragmenty archiwaliów wileńskich dotyczących czasów II wojny św., Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie i wileńskiego Seminarium Duchownego;
- Archiwum Kurii Arcybiskupiej w Białymstoku (od 1945 r.);
- część archiwaliów Archidiecezjalnego Wyższego Seminarium Duchownego w Białymstoku (od 1945 r.);
- materiały po zmarłych biskupach: m. in. po abp. Romualdzie Jałbrzykowskim, abp. Edwardzie Kisielu, bp. Adamie Sawickim, bp. Władysławie Suszyńskim, oraz księżach: Henryku Hlebowiczu, bł. Michale Sopoćko, Witoldzie Pietkunie, Mieczysławie Paszkiewiczu, Kazimierzu Kułaku, Kazimierzu Kułakowskim, Janie Pankiewiczu, Cezarym Potockim, Stanisławie Andrukiewiczu, Jerzym Gisztarowiczu i in.
Archiwum posiada także fragmenty archiwaliów parafii z dawnej
archidiecezji wileńskiej (obecnie leżących na terenach Litwy
i Białorusi), wspomnienia i pamiętniki księży diecezji wileńskiej, zbiór
kartograficzny i fotograficzny, a także „drobiazgi” różnego pochodzenia
kwalifikujące się do działu „Varia”.
Jednostki archiwalne w poszczególnych zespołach nie otrzymały jeszcze
swoich sygnatur i nie zostały skatalogowane. Porządkowanie akt trwa, ale
upłynie jeszcze trochę czasu zanim zostaną sporządzone pomoce
archiwalne w postaci inwentarzy, skorowidzów, indeksów, czy katalogów.
Docelowym zamierzeniem jest sporządzenie i wydanie przewodnika
po zespołach Archiwum Archidiecezjalnego w Białymstoku, oraz
digitalizacja i archiwizacja na mikrofilmach całości zasobu.
Do najcenniejszych obiektów przechowywanych w Archiwum należy zaliczyć zbiór oryginalnych dokumentów pergaminowych proweniencji XVI-wiecznej dotyczących terenu Archidiakonatu Białostockiego.
Dział Metryczny
Archiwum Metryczne Kurii Metropolitalnej Białostockiej
Archiwum Metryczne posiada odpisy aktów chrztu, ślubu i zgonu z poszczególnych parafii. Co roku, w terminie do końca marca, każda parafia ma obowiązek przekazać duplikaty aktów metrycznych z poprzedniego roku. Odpisy układane są według dekanatów i oprawiane w jedną księgę.
Archiwum Metryczne posiada odpisy ksiąg metrycznych (w sumie 1 041 woluminów) od 1865 r. do roku bieżącego. Odpisy są ułożone według następujących dekanatów:
- Dekanat Białystok – 430 ksiąg;
- Dekanat Korycin – 64 księgi;
- Dekanat Krynki – 81 ksiąg;
- Dekanat Knyszyn – 93 księgi;
- Dekanat Dąbrowa Białostocka – 74 księgi;
- Dekanat Sokółka – 182 księgi;
- Dekanat Grodno – (1865-1937) – 92 księgi;
- Dekanat Łunna – (1922-1937) – 25 ksiąg;
Księża proboszczowie mają obowiązek dokonania adnotacji o zawarciu małżeństwa w oryginalnych księgach metrycznych, a „ne temere” odesłać do Archiwum Metrycznego Kurii Metropolitalnej. Dokonuje się też adnotacji o przyjęciu sakramentu bierzmowania, przyjętych święceniach kapłańskich i złożonych ślubach zakonnych. Zapisywane są też dekrety Sądu Arcybiskupiego o stwierdzeniu nieważności małżeństwa.
Księgozbiór podręczny
W czytelni Archiwum można korzystać z podręcznego księgozbioru.
Oprac. ks. Adam Szot